Maqsad:
O'quvchilarda nutqiy madaniyatni — ya'ni to'g'ri, aniq, odobli va ifodali so'zlash ko'nikmalarini shakllantirish; muloqot madaniyatini mustahkamlash hamda fikrni chiroyli yetkazish san'atini o'rganish.
Vaziyat:
O'quvchi fikrini aytadi, lekin so'z tanlovi notog'ri, ohang sust, pauza va urg'u yo'q. Tinglovchilar e'tiborini yo'qotadi.
Amaliy yondashuv:
"Ifodali gapir" mashqi: bir gapni uch xil tarzda aytish – befarq, ishonchli va hissiyot bilan.
"Ovoz ohangi" tahlili: nutq yozib olinadi, keyin birgalikda tinglab, qayerda pauza, urg'u yoki his yetishmagani aniqlanadi.
Guruhiy muhokama: tinglovchilarga qaysi ohang eng yoqimli va tushunarli bo'ldi?
Natija:
O'quvchilar so'z ohangi, urg'u va pauzalar yordamida nutqni jonlantirishni o'rganadilar.
Vaziyat:
O'quvchi o'z fikrini ifodalamoqchi, ammo so'z boyligi kamligi sababli fikrni aniq ayta olmaydi.
Amaliy yondashuv:
"So'z zanjiri" o'yini: o'quvchilar bir so'zning oxirgi harfi bilan yangi so'z aytadilar.
"Yangi so'zlar kundaligi": har kuni 3 ta yangi so'zni o'rganish va u bilan gap tuzish.
"Matnni qayta so'zlash": qisqa hikoya yoki filmni o'z so'zlari bilan qayta hikoya qilish.
Natija:
So'z boyligi kengayadi, o'quvchilar fikrni to'liq, mantiqan va chiroyli ifoda etishga o'rganadilar.
Vaziyat:
Ba'zi o'quvchilar suhbat davomida gapni bo'ladi, salomlashmaydi yoki "iltimos", "rahmat" kabi so'zlarni ishlatmaydi.
Amaliy yondashuv:
"Madaniyatli suhbat" roli: ikki o'quvchi sahnada noto'g'ri va to'g'ri muloqotni ko'rsatadi.
"Eshit, keyin javob ber" mashqi: suhbatda faqat tinglash vazifasini bajarish.
"Xushmuomalalik so'zlari kuni": "iltimos", "rahmat", "kechirasiz" so'zlarini kun davomida ongli ravishda ishlatish.
Natija:
O'quvchilar hurmat, diqqat bilan tinglash va odobli muloqot qilish madaniyatini o'zlashtiradilar.
Vaziyat:
O'quvchilar og'zaki so'zlashda faol, ammo yozma nutqda xatolar ko'p: gaplar tartibsiz, imlo buzilgan.
Amaliy yondashuv:
"Insho laboratoriyasi": o'quvchilar oddiy mavzuda insho yozadi, keyin bir-birining ishini o'qib, tahrir qilishadi.
"Xato top" mashqi: matnda 5 ta imlo va uslub xatosi topish.
"Gapni go'zal tuz" o'yini: murakkab so'zlardan iborat gapni soddalashtirish va aniq shaklda aytish.
Natija:
Yozma nutq aniqligi, uslub va mantiqiylik rivojlanadi; og'zaki va yozma ifoda uyg'unlashadi.
Mashq: "Bir daqiqalik so'z"
Topshiriq:
Har bir o'quvchi 1 daqiqa davomida o'ziga berilgan so'z yoki mavzu bo'yicha erkin gapiradi (masalan, "kitob", "do'stlik", "tabiat").
Keyin o'qituvchi yoki guruh quyidagi mezonlar bo'yicha baholaydi:
- so'z boyligi,
- fikr izchilligi,
- talaffuz va ohang,
- odobli muloqot.
Natija:
O'quvchilar mantiqan, izchil va odobli tarzda fikr bildirishni mashq qiladilar.