1-vaziyat: O‘qituvchining barcha akkauntlari bitta oddiy parol bilan bog‘langan⌄
Vaziyat:
O‘qituvchi barcha ijtimoiy tarmoqlar, elektron pochta va onlayn platformalarda bir xil, juda oddiy parol (“123456”, tug‘ilgan sana) ishlatadi. Bir kuni uning elektron pochtasi buziladi va shu orqali boshqa bir nechta akkauntlarga ham kirishiladi. Ba’zi o‘quvchilar bilan yozishmalari ham begona qo‘llarga tushadi.
Amaliy yondashuv:
“Xavfsiz va xavfli parollar” mashqi: bir nechta parol variantlari beriladi, ishtirokchilar xavf darajasini baholaydi.
O‘qituvchilar uchun kuchli parol yaratish formulasi o‘rgatiladi: 12+ belgidan iborat, katta-kichik harflar, raqamlar, maxsus belgilar
Ishtirokchilar har bir platforma uchun alohida parol yaratish bo‘yicha mini-mashq bajaradi.
2 bosqichli autentifikatsiyani yoqish bo‘yicha amaliy yo‘riqnoma beriladi.
Natija:
Ishtirokchilar kuchli parol yaratish, har xil platformalarda turli parollardan foydalanish va ikki bosqichli himoya yordamida akkauntlarni mustahkamlash ko‘nikmasini egallaydi.
2-vaziyat: Fishing orqali shaxsiy ma’lumotlar o‘g‘irlanishi⌄
Vaziyat:
O‘qituvchiga “Sizning Telegram akkauntingiz bloklandi. Qayta ochish uchun havolani bosing” degan xabar keladi. Xabar rasmiy ko‘rinishda, lekin domen manzili aniq emas (“tg-support.helpme1.com”). O‘qituvchi havolani bosadi va o‘z ma’lumotlarini kiritadi. Bir necha daqiqadan so‘ng akkaunti o‘g‘irlanadi.
Amaliy yondashuv:
Ishtirokchilarga haqiqiy va soxta xabarlar namunasi ko‘rsatiladi, farqlarini topish mashqi qilinadi.
“Xabardagi ogohlantiruvchi belgilar” ro‘yxati tuziladi:
– shoshilinchlik talabi
– noodatiy domenlar
– grammatik xatolar
– rasmiy logotipning nusxasi
“Soxta havola testlari” orqali havola ustiga olib borilganda chiqadigan real URL tekshiriladi.
Fishingdan himoyalanish bo‘yicha 5 qadamli qoida ishlab chiqiladi.
Natija:
Ishtirokchilar soxta havolalarni tanish, shoshilinch xabarlarga ishonmaslik, har qanday rasmiy ko‘rinishdagi xabarni ham tekshirish odatini shakllantiradi.
3-vaziyat: Ochiq Wi-Fi va noma’lum ilova orqali ma’lumotlar o‘g‘irlanishi⌄
Vaziyat:
O‘qituvchi maktabdagi ochiq Wi-Fi orqali bank ilovasiga kiradi va shu paytda telefoniga “qiziqarli test” ko‘rinishidagi ilovani yuklaydi. Ilova ruxsat so‘rovlarida kontaktlar, kamera va galereyaga kirish huquqini so‘raydi. Bir necha kundan so‘ng uning telefon raqami, kontaktlari va fotosuratlari internetda tarqaladi.
Amaliy yondashuv:
“Ilova ruxsatlarini tahlil qilish” mashqi: 5 ta turli ilova beriladi, qaysi ruxsatlar mantiqli, qaysilari xavfli ekanini ishtirokchilar aniqlaydi.
Ochiq Wi-Fi orqali nimani qilish mumkin, nimani qilish mumkin emas — jadval shaklida ishlab chiqiladi.
Telefon sozlamalarida ruxsatlarni tekshirish bo‘yicha amaliy ko‘rsatma beriladi.
“Test/viktorina ilovalari” orqali ma’lumot yig‘ish mexanizmi haqida muhokama.
Natija:
Ishtirokchilar ochiq Wi-Fi xavfini anglaydi, noma’lum ilovalarni yuklamaslik, ruxsatlarni nazorat qilish va shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish ko‘nikmalarini puxta o‘zlashtiradi.
Yakuniy xulosa
Ushbu modulga asoslangan amaliy mashg‘ulotlar orqali ishtirokchilar quyidagi ko‘nikmalarga ega bo‘ladi:
– Parol xavfsizligi va ikki bosqichli himoyaning real ahamiyatini tushunadi;
– Fishing xabarlarini aniqlashni va ulardan himoyalanishni o‘rganadi;
– Ochiq Wi-Fi, noma’lum ilova, ruxsatlar orqali qanday ma’lumotlar o‘g‘irlanishini anglaydi;
– Shaxsiy ma’lumotlarini himoya qilishning texnik va axloqiy jihatlarini o‘zlashtiradi;
– Raqamli izni nazorat qilish ko‘nikmasiga ega bo‘ladi;
– O‘qituvchi sifatida o‘quvchilarga xavfsiz internet madaniyatini o‘rgatish mas’uliyatini anglaydi.
Natijada pedagog o‘zini ham, o‘quvchilarini ham raqamli tahdidlardan himoya qila oladigan raqamli madaniyat targ‘ibotchisiga aylanadi.
Ushbu modulga asoslangan amaliy mashg‘ulotlar orqali ishtirokchilar quyidagi ko‘nikmalarga ega bo‘ladi:
– Parol xavfsizligi va ikki bosqichli himoyaning real ahamiyatini tushunadi;
– Fishing xabarlarini aniqlashni va ulardan himoyalanishni o‘rganadi;
– Ochiq Wi-Fi, noma’lum ilova, ruxsatlar orqali qanday ma’lumotlar o‘g‘irlanishini anglaydi;
– Shaxsiy ma’lumotlarini himoya qilishning texnik va axloqiy jihatlarini o‘zlashtiradi;
– Raqamli izni nazorat qilish ko‘nikmasiga ega bo‘ladi;
– O‘qituvchi sifatida o‘quvchilarga xavfsiz internet madaniyatini o‘rgatish mas’uliyatini anglaydi.
Natijada pedagog o‘zini ham, o‘quvchilarini ham raqamli tahdidlardan himoya qila oladigan raqamli madaniyat targ‘ibotchisiga aylanadi.