🧸 Mavzu: Tabiiy va sun’iy (plastik) materiallar asosida o‘yinchoqlarni taqqoslash
Bugungi mashg‘ulotda bolalar tabiatni asrash, plastikni kamaytirish va tabiiy materiallardan foydalanish haqida o‘ylaydilar. Tabiiy materiallardan tayyorlangan buyumlar — yog‘och, paxta, mato, tosh, barg, yong‘oq — bolalar uchun xavfsiz, ekologik va tejamkor. Shuningdek, tabiiy ovqatlar bolani sog‘lom o‘sishiga yordam beradi. Mashg‘ulotning asosiy g‘oyasi – bolaga o‘yin orqali “tabiiy – foydali, plastik va sun’iy narsalarni esa kamroq ishlatish kerak” degan fikrni singdirish.
Kerakli jihozlar va materiallar
- 🧸 Tabiiy materiallar: yog‘och bo‘laklari, toshlar, yong‘oqlar, barglar, paxta, mato bo‘laklari, urug‘lar va boshqalar.
- 🧸 Plastik o‘yinchoqlar: robotlar, plastik mashinalar, sun’iy hayvonchalar, plastik kubiklar.
- 🧸 Sog‘lom ovqat namunalarining rasmlari: mevalar, sabzavotlar, yong‘oqlar, urug‘lar.
- 🧸 Sun’iy qayta ishlangan gazaklar rasmlari: chips, konfet, gazli ichimliklar, pechenelar va hokazolar.
- 🧸 Ikki xil idish yoki quti: “tabiiy chiqindi” va “plastik chiqindi” tajribasi uchun.
- 🧸 Rasmli kartochkalar: yog‘och mashina, plastik robot, toshdan o‘yinchoq, paketdagi shokoladli konfet va boshqalar.
1-qadam. Kirish suhbat va asosiy tushuncha
O‘qituvchi bolalar bilan suhbat orqali mashg‘ulotni boshlaydi:
“Bolajonlar, atrofimizdagi hamma narsalar: o‘yinchoqlar, idish-tovoqlar, ovqatlar – hammasi biror materialdan yasaladi. Bugun biz tabiiy materiallar va plastikdan yasalgan o‘yinchoqlarni solishtirib ko‘ramiz. Qaysi biri tabiatga do‘st? Qaysi biri kamroq zarar keltiradi?”
O‘qituvchi 1-qadam asosida ikki turdagi o‘yinchoqlarni ko‘rsatadi: bir tomonda yog‘och, tosh, mato, ip va boshqa tabiiy buyumlar, ikkinchi tomonda esa plastik o‘yinchoqlar.
Savollar:
- Bu o‘yinchoqlar nimadan yasalgan deb o‘ylaysiz?
- Qaysi o‘yinchoqlar tabiatga yaqin ko‘rinadi?
- Qaysi o‘yinchoqlarni uzoq ishlatish mumkin deb o‘ylaysiz?
Bolalar o‘z fikrlarini aytadi. O‘qituvchi javoblarni umumlashtirib, tushuntiradi:
“Tabiiy materiallardan yasalgan buyumlar tabiatdan olinadi. Ular buzilganda ham tabiatga qaytib ketadi, yerga, suvga katta zarar yetkazmaydi. Plastik esa juda uzoq vaqt parchalanmaydi, yerda va suvda yotib qolsa, hayvonlar va insonlar uchun zararli bo‘lishi mumkin.”
2-qadam. Tabiiy o‘yinchoqlarni amalda ko‘rish
O‘qituvchi bolalarga yog‘och, tosh, yong‘oq, paxta, barglar, mato bo‘laklarini stol ustiga yoyib ko‘rsatadi. Ular bilan qanday o‘yinchoqlar yasash mumkinligi haqida suhbatlashadi.
Savollar:
- Bu narsalar qayerdan keladi?
- Ular tabiatga zarar yetkazadimi?
- Ularni qanday o‘yinchoqqa aylantirish mumkin?
O‘qituvchi tushuntiradi: yog‘och – daraxtdan, tosh – tabiatdan, barg – daraxt va o‘simliklardan, paxta – daladan, mato – tolalardan olinadi. Bularning barchasi tabiatdan keladi va to‘g‘ri ishlatilsa, yana tabiatga zarar yetkazmasdan qaytib ketadi.
3-qadam. Sog‘lom ovqat va qayta ishlangan gazaklar
O‘qituvchi ikki xil stolni ko‘rsatadi: birida meva, sabzavot, yong‘oq, urug‘lar rasmlari; ikkinchisida chips, konfet, gazli ichimlik, pechenelar va boshqa gazaklar tasvirlari.
Savollar:
- Bu yerda qanday ovqatlar turibdi?
- Qaysi ovqatlar sog‘lom, qaysilari faqat lazzat uchun?
- Nega meva va sabzavotlarni ko‘proq yeyishimiz kerak?
O‘qituvchi ta’kidlaydi: meva, sabzavot, yong‘oq va urug‘lar – tabiiy ovqatlar, ular vitamin va foydali moddalar beradi. Chips, gazli ichimlik va shirinliklar esa ko‘p plastik qadoqlarda bo‘ladi, ko‘p iste’mol qilinsa sog‘liq uchun ham zararli bo‘lishi mumkin.
🥗 Tabiiy ovqatlar va sun’iy ovqatlar
Bolalar quyidagi tasvirlar orqali farqlarni ajratadi.
✔ Tabiiy ovqatlar:
- mevalar
- sabzavotlar
- yong‘oq va urug‘lar
✖ Sun’iy qayta ishlangan gazaklar:
- chipslar
- pechenelar
- gazli ichimliklar
- shirinliklar va rangli konfetlar
O‘qituvchi xulosa qiladi: “Tabiiy ovqatlar tanamizni mustahkam qiladi, sun’iy gazaklar esa kamroq yeyilishi kerak, aks holda sog‘lig‘imizga zarar yetkazishi mumkin.”
4-qadam. Rasm asosida muhokama va rolli o‘yin
O‘qituvchi rasmlar asosida savollar beradi va bolalar rollarga bo‘linib, kichik sahnalashtirish o‘yinini o‘ynaydilar:
- Tabiiy o‘yinchoqlarni tanlagan bola nima uchun to‘g‘ri ish qildi?
- Plastikni nima uchun kamaytirish kerak?
- Biz o‘z xonamizda va guruhimizda qanday qilib kamroq plastik ishlatishimiz mumkin?
O‘qituvchi har bir rasmni muhokama qiladi, bolalar esa o‘z fikrini bildiradi: “Tabiiy o‘yinchoq sinib qolsa ham, tabiatga qaytadi; plastik esa ko‘p yillar qolib ketadi.”
🔄 Tanaffusli harakatli o‘yin: “Tabiiy yoki plastik?”
O‘qituvchi bolalarga rasmli kartochkalar ko‘rsatadi. Zalda yoki sinfxonada ikki burchak belgilanadi: biri “Tabiiy materiallar”, ikkinchisi “Plastik”. Kartochka ko‘rsatilganida bolalar tegishli burchakka yuguradilar.
Misollar:
- Yog‘och mashina – “Tabiiy!”
- Plastik robot – “Plastik!”
- Toshdan yasalgan o‘yinchoq – “Tabiiy!”
- Paket ichidagi shokoladli konfet – “Plastik qadoq!”
Bolalar yugurib, o‘ylab, tez qaror qabul qilishni o‘rganadilar. Bu o‘yin ularning e’tiborini va ekologik tafakkurini kuchaytiradi.
5-qadam. Tabiiy materiallardan amaliy ish
Bolalar kichik guruhlarga bo‘linadi. Har bir guruhga tabiiy materiallar (yog‘och bo‘laklari, toshlar, barglar, yong‘oqlar, paxta va iplar) beriladi. Ular shu materiallardan o‘z o‘yinchoqlarini yaratadilar: mashina, uycha, hayvoncha, bilakuzuk, daraxt va boshqalar.
Yaratilishi mumkin bo‘lgan o‘yinchoqlar:
- 🌰 yong‘oqdan odamcha yoki hayvoncha
- 🌿 bargdan kapalak yoki gul
- 🪵 yog‘ochdan mashina yoki uycha
- 🪨 toshdan kichik hayvoncha yoki bezak
Bu mashg‘ulot:
- mayda motorikani
- ijodkorlikni
- mustaqil fikrlashni
- ekologik ongni
rivojlantiradi.
Bolalar juftlikda yoki kichik guruhda ishlaydi, bir-biriga yordam beradi. O‘qituvchi xavfsizlikka e’tibor qaratadi, o‘tkir yoki sindiriladigan buyumlar ishlatilmasligi kerakligini eslatadi. Yakunda har bir bola o‘z o‘yinchog‘ini guruhga taqdim etadi va nimadan foydalangani haqida aytib beradi.
6-qadam. Yakuniy suhbat va xulosa
Savollar:
- Bugun nimalarni bildik?
- Qaysi o‘yinchoqlar yaxshi – tabiiylarmi yoki plastikmi? Nega?
- Qanday ovqatlar sog‘lom ekan?
- Tabiatni asrash uchun nimalar qilamiz? (gul ekamiz, chiqindini kamaytiramiz, plastikni kam ishlatamiz...)
O‘qituvchi xulosa qiladi: “Tabiiy materiallar va sog‘lom ovqatlar bizning do‘stimiz. Plastikni esa iloji boricha kam ishlatamiz, chiqindini ajratib tashlaymiz va tabiatni asraymiz.”
🌱 Qo‘shimcha kichik eksperiment
“Tabiiy va plastikning farqi” (sinfdan tashqari mashg‘ulot uchun).
O‘qituvchi ikkita idishga kichik chiqindilar soladi:
- 1-idish: qog‘oz, barg, paxta kabi tabiiy chiqindilar.
- 2-idish: plastik qadoq bo‘laklari, paket, plastik qopqoqlar.
Savollar:
- Qaysi idishdagi chiqindi tezroq kamayadi deb o‘ylaysiz?
- Nega plastik uzoq vaqt o‘zgarmay qoladi?
Muqobil tajriba: ikki qog‘oz varaqdan biriga daraxt, ikkinchisiga plastik chiqindi chiziladi. Bolalar bilan birga “Qaysi biri tabiat uchun foydali? Qaysi biri zararli?” degan savollar muhokama qilinadi.
Yuqoridagi mashg‘ulotlar majmuasi orqali bolalarda tabiatga nisbatan mehr, ekologik mas’uliyat va ongli tanlov qilish ko‘nikmalari shakllanadi.
📌 Tabiatni asrashga oid asosiy fikrlar bolalar tili bilan
- Tabiiy o‘yinchoqlar yaxshi, chunki ular tabiatdan olinadi va qayta ishlanadi.
- Plastika ko‘paysa yer, suv va havoga zarar yetadi.
- Tabiiy ovqatlar bizni sog‘lom qiladi, gazaklar esa faqat vaqtincha mazali tuyuladi.
- Biz chiqindini kamaytirishimiz, qayta ishlashimiz va tabiatni asrashimiz kerak.
🔁 Mustahkamlash uchun uyga vazifa
- Bola ota-onasi bilan uyidagi o‘yinchoqlarni ikkiga ajratadi:
- Tabiiy (yog‘och, mato, qog‘oz, tosh)
- Plastik (robotlar, plastik mashinalar, plastik figuralar va boshqalar)
- Ota-ona va bola birgalikda quyidagi savolni muhokama qiladi: “Biz kelajakda qaysi o‘yinchoqlarni ko‘proq sotib olamiz va nima uchun?”
- Istasa, bola uyda mavjud tabiiy materiallardan (yong‘oq po‘chog‘i, qog‘oz, karton, mato) kichik o‘yinchoq yasab, ertasi kuni bog‘chaga olib keladi.
🌟 Mashg‘ulot yakuniy mazmuni
Ushbu mavzu orqali bolalar:
- Tabiiy materiallar bilan ishlashni o‘rganadi;
- Plastik o‘yinchoqlarning kamchiliklarini tushuna boshlaydi;
- Ekologik fikrlash va mas’uliyatni his qila boshlaydi;
- Sog‘lom ovqatlanish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanishni tushunadi;
- Jamoadagi o‘zaro hurmat, tinglash va hamkorlikni rivojlantiradi.
Bu metodik ishlanma pedagogga har bir rasm asosida suhbat, o‘yin va amaliy faoliyatni uyg‘unlashtirish imkonini beradi. Eng muhimi, bola o‘z hayoti va o‘yinlarida tabiatni asrash odatlariga ega bo‘lib boradi.
🏅 Yakun: Rag‘bat va motivatsiya
O‘qituvchi bolalarga “Tabiat do‘sti”, “Tabiiy o‘yinchoqlar ustasi”, “Ekodo‘st bola” kabi kichik yorliqlar yoki stikerlar beradi.
Barcha bolalar davra bo‘lib turishadi va quyidagicha yakuniy savollar beriladi:
- Bugun nimalarni bilib oldik?
- Uyga borgach, nimalarni boshqacha qilamiz?
- Qaysi o‘yinchoqlarni tanlashga harakat qilamiz?
O‘qituvchi yakuniy xulosani bolalar tili bilan takrorlab beradi: “Tabiatni asrash – bizdan boshlanadi. Tabiiy o‘yinchoq, sog‘lom ovqat va kam plastik – bu bizning to‘g‘ri tanlovimiz!”
Pedagog darsni ijobiy kayfiyatda yakunlaydi, bolalarning har bir kichik ekologik odatini qadrlashini va rag‘batlantirishini ta’kidlaydi.